Prof. Tarifa e fillon artikullin[2]
e vet mbi simbolikën e gjakut me thëniet e disa hulumtuesve te njohur (Durham,
Durkheim, Kadare) dhe argumenton me ta se çdo gjë në Kanun dhe jetën e malësorit
shqiptar është e lidhur me gjakun. “Gjaku,”
pohon Prof. Tarifa, “ishte elementi qëndror i kozmogonisë së malësorit” ose e thënë
në shqip: çdo gjë në Kanun dhe jetën e malësorit është ndërtuar duke pasur si parim bazë gjakun, apo gjakmarrjen. E
paraqitur si pikturë e thjeshtë: Baza është gjakmarrja; çdo institucion tjetër
ngrihet mbi të dhe sipas kërkesave të
gjakmarrjes. (Një shëmbëllture Marksiste, në të vërtetë; ekonomia baza dhe çdo
gjë tjetër – institucion, apo superstrukturë siç e quajti ai – ngrihet mbi të.)
Kjo është bullshitologji
e kullluar. Nuk është aspak e çuditshme se pse shkencat sociale vuajnë nga
efekti i bullshitologjisë. Këto shkenca vuajnë tmerësisht dhe agonizojnë për të
kthyer çdo fenomen apo dukuri shoqërore në ekuacione të thjeshta Newton-iane. Të
kuptosh një fenomen, thotë Helmholtz, duhet ta kthesh atë në ligje Newton-iane;
të tipit, p.sh., X -> Y (Nëse X, atëherë Y).
Funksionalizmi si
jo-shpjegues
Disa pyetje kërkojnë
shpjegime; kur pyesim se “pse” diçka (institucion social, fenomen etj.) është në
ate formë që është, përgjigja kërkon domosdoshmërisht një shpjegim të tippit
“sepse.” Dy probleme na paraqiten: (1) përshkrimi i saktë i fenomenit (që po e
anashkalojmë) dhe (2) arsyeja se pse është ashtu siç paraqitet.
Sipas teorise së gjakut
ne mund të pyesim, p.sh., Pse ekziston institucioni i Nderës (Libri VIII)? Përgjigja,
siç e kuptoj unë, është diçka e tillë: Sepse shërben për të ruajtur nderin (dhe
gjakun). Një argument i reduktuar në absurditet (reductio ad absurdum). Dhe absurditeti u nevojitet shkrimtarëve dhe
(disa) sociologëve për ta bërë argumentin që të duket i thellë; njerëzve u pëlqejnë
argumentet e thella që nuk i kuptojnë.
Në këtë rast efekti i fenomenit paraqitet si shpjegim (shkak) për fenomenin – një
argument që sfidon edhe ligjet e Logjikës. Efekti në Logjikë vjen mbas shkakut
dhe në rastin e mësipërm nuk kuptohet se kush është “shkaku” e kush është
“efekti.”
Disa gjëra që janë përpara
syve nuk besohen sepse shkencëtarët, siç edhe njerëzit e thjeshtë, kanë besimet
e tyre. Harta e botës, p.sh., tregonte qartë se brigjet e Europës dhe Afrikës përshtateshin
në mënyrë perfekte me brigjet e Amerikave (të Jugut dhe Veriut); dhe përsëri
gjeofizicistët nuk mund ta pranonin sepse nuk ekzistonte një teori e lëvizjes
kontinentale (deri në 1960).
At Sh. Gjeçov dinte më mirë;
vepra e tij e konfirmon. Gjaku merret sepse mban nderën dhe jo anasjelltas. Me fjalë të tjera, gjaku donte gjak për
mbajtjen e nderës dhe jo për mbajtjen e gjakut. Kapitulli mbi gjakun gjendet
tek (brënda) Libri VIII dhe i shërben Nderës. Akili në Iliad-ën e Homerit kërkon hakmarrje (gjakmarrje!) ndaj Agamemnonit sepse ky i fundit e feu – i preku
nderën - duke i marrë atë që i takonte një luftëtari në ndarjen e plaçkës.
Mujit në epikën shqiptare gjithashtu i preket ndera kur Paji Harambash
keqtrajton një orë malit. Në të dyja
rastet nuk u derdh gjak, por gjak u kërkua.
Pse? Për te ruajtur nderën. Pa nderën, një burrë konsiderohet i vdekur.
Gjithashtu Libri i X ku
flitet për ndëshkimet ka të dhëna mbi gjakun por nuk është themel i Kanunit dhe
jetës së malësorit. Ndëshkimi kapital i është lënë
individit (burrit) në Kanun sepse ai është burrë i ndershëm (A je burrë?). Në shtetin modern, shteti
ka fuqi monopoli mbi ndëshkimin; individi, siç thoshte Hume, është horr e
batakçi (knave) – institucionet shtetërore (ekzekutivi, legjislativi dhe
gjyqsori) janë ndërtuar mbi këtë parim. Në Kanun njeriu është i ndershëm – i
mirë. Ekzekutivi mungon (për arsye historike etj.) dhe individi është përgjegjës
për aktet dhe aktivitetin e tij. (Padre
Valentini dhe Malcolm i cili mbështetet në veprën e tij e kanë kuptuar Kanunin
shumë herë më mirë; ata japin katër parime bazë mi të cilat Kanuni mbështetet.
Nuk është studim i plotë por shumë më e qartë se studimet shqipatre.)
Në modernizëm aparate të tëra shtetërore
ingranohen për gjetjen e vrasësit, dëshmitarëve etj. (sa fonde të taksapaguesve
shkojnë në këto drejtime? Sa korrupsion ka me pagesa e favorizma?); vrasësi
sipas Kanunit dihej kush ishte (agjent dhe prokuror ishin një). Kur ekzekutivi ekzistonte (si p.sh., në luftën
për mbrojtjen e trojve kunër Malajzezve) gjaksia ndalohej rreptësisht (shih
Fishtën, Lahuta).
Dy detyra të ndryshme
Kadare me veprën Prill i Thyer kryen të njëjtin gabim; ai e redukton Kanunin në një
Kushtetutë (institucion) dhe përsëri kjo kushtetutë ngrihet mbi simbolikën e
gjakut. Në vazhdimësi, Kadare e kthen mikpritjen në një teori moderne
utilitariane - mikpritja është një shpërblim për jetën e mundishme të malësorit,
një lloj pushimi e parajse këtu në tokë. Kanuni
ishte mënyre jetese, jo kushtetutë; e sanksionuar nga populli dhe jo e
dizenjuar nga elita që shkruajnë kushtetuta. Institucioni i mikpritjes nuk është
për të përfituar një kënaqesi dhe për tu nderuar si gjysëm-zot për një natë
(kjo është ide mikro-borgjeze do thoshte Marksi); mikpritja (për të përmendur
vetëm disa gjëra) lidh fise dhe inicion marrëdhënie (ekonomike e të tjera),
bashkon në rast rreziku, dhe organizon – mikpritja i bën shqiptarët kudo që janë
të përgjigjen se kanë një veçori që karakterizon shqiptarin që është të nderojë
mikun etj.
Detyra e shkrimtarit është të shesë sa më shumë
libra (dhe fitojë ndonjë çmim); por ajo e hulumtuesit, para së gjithash, të japë
dhe ofrojë qartësi. Dhe qartësia kërkon
një mendim kritik i gjërave që janë thënë e thuhen. J. Wilkes ankohet në librin e
tij The Illyrians se autorët e vjetër
i kishin lënë mbas dore Ilirët duke i
raportuar vetëm nëpër shënime në fund të faqeve dhe ai do nxjerrë në dritë
historinë e vërtetë të tyre; kur fillon dhe lexon librin e tij Ilirët zhyten më
thellë në obskurantizëm. Shkrimtarët dhe hulumtuesit shqiptarë, kam frikë se,
kanë të njëjtat faje. Duke dashur të tregojnë diçka ndryshe më shumë paqartësira
sjellin me veprat e tyre, argumente jo-llogjike dhe mungese mendimi kritik. Një
parim i thjeshtë (Wittgenstein): Nëse nuk e di dicka më mirë është të heshtësh.
Grekët e lashtë e praktikonin (shih Sokratin që rrinte me orë të tëra pa folur
duke menduar).
Kanuni kundra Socializmit
Prof. Tarifa argumenton se socializmi
triumfoi kundra “njeriut të Kanunit” (si kundrapërgjigje ndaj Nebi Bardhoshit;
veprën e të cilit nuk e kam lexuar dhe argumentat e tij nuk i di). Unë do
argumentoja, me Zizek, dhe do thosha se jam më shumë i shqetësuar për ditën e
nesërme (the next day) – d.m.th., mbas atij revolucioni
socialist që shëndërroi Shqipërinë nga agrare në industrialo-agrare, jam i
shqetësuar për këto 25 (dhe sa të tjera që do kalojnë) vjet që Shqipëria u shëndërrua
përsëri në një vënd agrar. Trashëgimia socialiste – për atë që Prof. Tarifa nuk
flet – ka qënë dhe ngelet devastuese. Ky shpërfytyrim erdhi nga njeriu i përparuar i realizmit socialist (më lejoni të prezantoj një kategori të re analitike, njeriu i përparuar fushor) që edhe
sot e kësaj dite mundohet të racionalizojë dhe japë pros (të mirat) dhe cons (këqijat)
të atij sistemi.
Prandaj, për ta përfunduar, Kanuni ka
triumfuar (edhe pse idealisht) dhe parimet e tij gjejnë aplikim dhe në ditët e
sotshme. Për të përmendur vetëm disa, Paprekshmëria
e pronës private dhe asaj kolektive ngelen për tu admiruar.
Ekonomia e tregut thuhet se nuk punon kur nuk
ka të drejta mbi pronën private; gjithashtu besueshmëria është faktor determinues në ekonominë e tregut pasi ul
kostot e tranzakcionit – rol të cilin e luante besa (përveç roleve të tjera). Prona dhe pasuria kolektive
shqiptare e përvetsuar për interesa vetiake gjatë kohës së degjenerimit
demokratik kurrë nuk do lejohesh nga ligjet kanunore.
[1] E adoptoj këtë fjalë nga J. Elster.
[2] Fatos Tarifa “Simbolika e gjakut, kujtesa kolektive, dhe e kaluara si ‘invadim’ i së
tashmes.” Postuar më: 28 Shkurt 2015. http://www.mapo.al/2015/02/simbolika-e-gjakut-kujtesa-kolektive-dhe-e-kaluara-si-invadim-i-se-tashmes/