Diku lexova mbi një propozim që vepra e Fishtës Lahuta e Malcis të përkëthehet në gjuhën shqipe letrare në mënyrë që
të jetë e aksesueshme për të gjithë. Kështu siç shtrohet ky propozim duket se
problemi kryesor është: vepra e Fishtës nuk është e aksesueshme sepse është e
shkruajtur në një dialekt që vetëm një pjesë e Shqipërise e kupton. Ndërsa nuk
kam problem me çështjen (e problemit), shoh një gabim të rëndë me zgjidhjen e
tij. Ndërsa për dekada të tëra kjo kryevepër u injorua nga injorantët komunistë,
tani në një epokë demokratike ku prapë injoranca mbretëron supreme kësaj vepre
kërkohet t’i jepet një goditje finale.
Nëse gjysma e Shqipërise e kupton veprën e Fishtës ne duhet të jemi
gjysëm të kënaqur dhe ndihmojmë gjysmën tjetër që ta lexojë në origjinal.
Përpara disa kohësh një Patër (fatkeqësisht nuk ia mbaj mend emrin)
argumentonte dhe thoshte se vepra e Fishtës duhet të jetë e detyrueshme në
shkollat shqiptare. Kjo kërkesë ishte, per mendimin tim, shumë modeste. Mendoj që
brënda fakultetit të Filologjisë duhet të ketë një departament të veçantë që
merret jo vetëm me vepren e Fishtës por dhe Kanunin
e Gjeçovit. Në Itali nëpër shkolla të mesme nxënësit janë të detyruar të
studiojnë Latinishten dhe Greqishten e Vjetër. Ne nuk mund ta bëjmë një gjë të
tillë – por çfarë mund të bëjmë është që të detyrojmë nxënësit dhe studentet të
lexojnë Fishtën në origjinal. Dhe një efekt dytësor dhe i mirëpritur do të jetë
që një pjesë e mirë e atyre që më parë nuk i kuptonin veriorët, do fillojnë t’i
kuptojnë më mirë; madje do të angazhohen në biznese dhe afera të
tjera.
Në një film që portretizon LNÇ një aktor duke folur me ndërtuesit
partizanë përsëriste shprehjen “Po me urën ç’patën xhanëm?” Po të uleshin të
gjithë e diskutonin se pse e prishën urën gjermanët, ajo urë nuk do ndërtohesh
kurrë; ajo punë nuk do të fillonte kurrë sepse kapacitet njerëzore e materiale nuk
ekzistonin (“Sikur te kishim ca qereste!”) etj. Po te ecet me mendimin se gjysma
e Shqipërisë nuk e kupton dialektin verior natyrisht që gjysma nuk e kupton veprën e Fishtës. Nëse
rinia shkollore prezantohet me këtë vepër dhe dialektin geg atëherë pjesa më e
vështirë do konsiderohesh e kaluar. Kur njeriu i ekspozohet arsyes ai fillon
dhe arsyeton. Psikologet e dinë shumë mirë faktin që njeriun është e vështirë
ta ndryshosh (madje për disa mbase edhe e pamundur). Por ndrysho ambientin
rreth tij/saj dhe njeriu fillon dhe ndryshon (adoptohet etj.).
Lahuta e Malcis nuk është kryevepra e Fishtës; kjo është njëlloj sikur të thuhet Iliada është kryevepra e Homerit – një
tautologji (si shprehja: fshati që duket nuk do udhërrëfues). Sikur Iliada është fillimi i historisë greke
dhe Europiane, gjithashtu Lahuta është
(për mua të paktën) fillimi i historisë shqiptare. Dikush do habitej dhe do
thoshte por ajo është shkruajtur vonë! Si mund të deklarosh diçka të tillë?
Nëse Iliada krijoi atë frymë unitare e të përbashkët greke e përmendur
gjeratë mbas gjenerate nga filozofë e historianë kështu edhe Lahuta na sjell në Shqipëri një frymë
shqiptare e identitet të përbashkët. Në këtë aspekt ajo si kryeveper shqiptare
bashkon dhe jep shpresë atje ky shpresa nuk ishte. Fishta nuk shkruajti një
dokument historik por një monument që i reziston kohës (30.23). Mbas më shumë
se dy (apo të themi 7-të po të përfshijmë edhe kohën e komunizmit) dekadash
pashprese e varfërie shpirtërore, tashmë mbase ka ardhur koha të gjejmë shpresë
e ndriçim në kryeveprën shqiptare. Ashtu si epika Homeriane vazhdon sot e kësaj
dite studiohet jo vetëm nga filologë e historianë në gjuhën e vjetër, ashtu dhe
epika Fishtiane duhet studiuar në origjinalitetin e saj. Tek burimi i
No comments:
Post a Comment